Krytyka dobra a krytyka polska (notatki, cz. II)

[Michael Fassbender jako krytyk filmowy Archie Hicox w Bękartach wojny (2009) Quentina Tarantino]

Uwag o krytyce filmowej ciąg dalszy:

(4) Dobra krytyka nie jest polityczna. Oczywiście, formułując tę zasadę w ten właśnie sposób, celowo prowokuję środowisko „Krytyki Politycznej” – ale bynajmniej nie chodzi mi o zanegowanie dorobku piszących tam autorów (wielu podziwiam, czemu nieraz dawałem wyraz). Idzie mi o co innego: krytyka, która zbyt ślepo podąża za teorią (czy to będzie Althusseriańskie rozumienie ideologii, Lacanowskie rozumienie psychoanalizy, czy katolicka nauka o planowaniu rodziny) – taka krytyka skazana jest na zaściankowość. Można grzać się na zapiecku teorii lewicowych albo prawicowych, ale obydwa one są równie zabójcze – zwłaszcza jeśli to właśnie na tych zapieckach rozbijemy nasze obozy, ustawimy lunety i stamtąd będziemy obserwować sztukę.

Moja robocza definicja sztuki filmowej (każdej sztuki) brzmi tak: sztuka jest rodzajem komunikacji międzyludzkiej bazującym na niespodziance i wytrąceniu z utartych kolein myślenia i percepcji. Te koleiny mogą być różne: dla jednych będzie to pułapka myślenia korporacyjnego, dla innych – pułapka myślenia antykorporacyjnego. Dla jednych będzie to antykapitalistyczny sentyment rewolucjonisty, dla innych – kapitalistyczny sentyment przedsiębiorcy. I jeden, i drugi (i jedna, i druga) przegrali (jako krytycy) już w momencie podpisania się pod swym dogmatem – tj. jeśli nie są gotowi go kwestionować i dyskutować.

Dobry film nie musi być politycznie celny. Film politycznie celny nie musi być dobry. Te aspekty ani się wzajemnie nie wykluczają, ani nie gwarantują. Kryterium dobrej krytyki powinno być przede wszystkim estetyczne i filozoficzne: innymi słowy, krytyk powinien zdawać sprawę z tego jak (estetyka) i co konkretnie (filozofia) mówi dany film. Owo „co” bywa równie zaskakujące dla widza, jak i dla twórcy – nie idzie tu o odszyfrowanie komunikatu niejako „zawartego” w filmie odgórnym nakazem scenarzysty. Wręcz przeciwnie: krytyk powinien być reporterem pracującym na froncie myśli, wyglądów, dźwięków, idei i wynikających z nich sprzeczności: każdy film jest jak pole bitwy, gdzie elementy z różnych porządków walczą ze sobą, spierają się i wzajemnie na siebie wpływają. Ostateczny efekt nigdy nie jest tylko „wypełnieniem zamiaru”, ale wypadkową szczęścia, losu, intencji i wrażliwości samego widza (tego, jak patrzy na świat).

Krytyka skupiona na polityce; widząca filmy jedynie jako mniej lub bardziej zręczne produkty uboczne nieustannej pracy ideologii (cegły wyskakujące z prasy, podawane na taśmie transmisyjnej masowej kultury), jest krytyką skazaną na partykularyzm. Jeśli naszym pierwszym odruchem (jako krytyków) nie jest już opisanie tego, co zobaczyliśmy na ekranie i co nas w kinie zaskoczyło bądź nie, ale sięgnięcie po przybornik ideologa i obcążki z napisem „gender”, „kolonializm” czy choćby (konik prawicowców) „agitka” – oznacza to, że nasze oczy są już bardzo szeroko zamknięte.

CDN…